چرا فلوت ریکوردر را با دست چپ می‌گیریم؟ ممکن است این سوال شما هم باشد. اگر معلم موسیقی کودک یا فلوت ریکوردر هستید، حتماً بارها این سوال را شنیده‌اید.
فلوت ریکوردر1، در کنار زایلوفون2 یکی از دو ساز مورد توجه در کلاس‌های موسیقی کودک است. معمولاً شروع نواختن این ساز کمی دیرتر از زایلوفون (یا بلز در تمرین‌های خانه) شروع می‌شود. همیشه در شروع آموزش این ساز، سوال مشترکی وجود دارد:
- چرا فلوت را با دست چپ می‌گیریم؟
- بچه‌ی من راست دست است، وقتی فلوت را با دست راست می‌گیرد راحت‌تر است. چه اصراری به گرفتن با دست چپ هست؟
- معلم بچه‌ی من به اینکه فلوت را با دست راست می‌گیرد ایراد می‌گیرد. به نظر شما کار درستی می‌کند؟
- همه‌ی بچه‌های راست دست فلوت را با دست چپ می‌گیرند، بچه‌ی من که چپ دست است باید با دست راست بگیرد؟
جواب همه‌ی این سوال‌ها این است: باید فلوت را با دست چپ گرفت. فرقی ندارد که چپ‌دست یا راست‌دست هستیم. یادآوری می‌کنم که چون آموزش فلوت با نت سی آغاز می‌شود3، در این مرحله تنها دست بالای فلوت مورد توجه است. لزوم گرفتن فلوت با دست چپ دو علت عمده دارد:
چرا فلوت ریکوردر را با دست چپ می‌گیریم؟
یک: در نوازندگی ریکوردر دست غالب مهم نیست
نوازندگی چه در مورد فلوت ریکوردر و چه در مورد اکثریت باقی سازها از هر دو دست استفاده می‌کند. به این معنی که مثل نوشتن نیست که از یک دست استفاده شود و دست دیگر بی استفاده بماند. به همین خاطر تصور تعیین‌کننده بودن دست غالب در این مورد اشتباه است.
برای مثال چپ دست‌ها جای دست‌هایشان را روی پیانو جابجا نمی‌کنند. در ویلن، ویلن‌سل، کنترباس و سازهای بادی هم همینطور است. تصور کنید اگر یک پیانیست بخواهد راهی پیدا کند که جای دست‌هایش عوض بشود، یا دسته‌ای از نوازنده‌های ارکستر سازشان را در جهت مخالف بقیه نگه دارند، چه موقعیت خنده‌داری ایجاد می‌شود.
دو: طراحی ساز برای دست چپ در بالا
فلوت ریکوردر به گونه‌ای طراحی و تولید شده‌است که عملاً جز با دست چپ در بالا و دست راست در پایین قابل نواختن نیست.
جای حفره‌های فلوت به شکلی طراحی شده است که مناسب گرفته شدن با سه انگشت دست چپ در بالا (و یکی در پشت) و چهار انگشت دست راست در پایین هستند. برای مثال دو حفره‌ی پایینیِ فلوت ریکوردر، جفتی هستند. یعنی دو حفره‌ی کوچک هستند که در کنار هم در یک گودی قراردارند. برای مثال برای انگشت‌گذاری نت رِ دیز لازم است که در حفره‌ی جفتی دوم (از پایین دومی)، حفره‌ی بزرگتر که سمت راست است پوشانده شود و حفره‌ی کوچکتر (که سمت چپ است) باز گذاشته شود. این کار به راحتی با کمی عقب کشیدن انگشت دست راست قابل انجام است. حالا تصور کنید که جای دست‌هایمان را عوض کرده‌ایم و دست چپ پایین‌است. برای گرفتن حفره‌ی بزرگتر در سمت راست لازم است انگشت خود را به شکلی که روی حفره‌ی سمت چپ را نپوشاند از بالایش بگذرانیم و روی حفره‌ی بزرگتر بگذاریم، آن هم به شکلی که کامل پوشانده شود و نصفه باز نماند. انجام این حرکت آکروباتیک در میانه‌ی قطعه برای نگارنده حتی با تمرین غیرممکن است.
در پایان
در پایان بگویم که این تمایل به عوض کردن جای دست گذراست. در میان شاگردان خودم هرگز موردی نبوده که بعد یکی دو ماه نواختن ساز، تمایلی به گرفتن با دست مخالف یا راحت نبودن با جای دست‌ها هنوز باقی مانده باشد. با خیال راحت فلوتتان را با دست چپ بگیرید. با پیشرفت در ساز به زودی دست راست در پایین به کمک دست چپ می‌آید.
بهتاش داورپناه
زمستان ۱۳۹۸
در کلاس‌های موسیقی کودک به این ساز اختصاراً «فلوت» یا «ریکوردر» می‌گویند. با «فلوت» که ساز ارکستر است اشتباه گرفته نشود. «فلوت» از فلز ساخته می‌شود و ساختار مکانیکی کلید‌داری برای گرفتن حفره‌ها دارد. در مقابل فلوت ریکوردر معمولاً از پلاستیک (و گاهی از چوب) ساخته می‌شود و حفره ها باید با انگشتان پوشانده شوند. ↩︎
سازی شبیه بلز (همان سازی رنگارنگی که به اشتباه به آن ساز «ارف» گفته می‌شود.) که تیغه‌های چوبی دارد. از بلز بزرگتر است و در سه اندازه (محدوده‌ی صوتی) باس، سپرانو و آلتو تولید و در کلاس‌های موسیقی کودک استفاده می‌شود. همچنین ساز دیگری با همین نام وجود دارد که در ارکستر سمفونیک کاربرد دارد. این ساز هم چوبی‌ست ولی تعداد تیغه‌ها و در نتیجه محدوده صوتی بسیار بزرگتری را در بر می‌گیرد. همچنین این ساز دارای تمام فواصل دیاتونیک و کروماتیک است. ↩︎
آموزش انگشت‌گذاری در فلوت ریکوردر سپرانو و تنور با نت سی و در فلوت ریکوردر آلتو و باس با نت می شروع می‌شود. به این خاطر که این نت‌ها به راحتی و تنها با پوشاندن حفره‌ی پشت و حفره‌ی اول جلوی فلوت ریکوردر انگشت‌گذاری می‌شود. ↩︎