ساز کالی
نویسنده و تصویرگر: ژانت وینتر
ترجمه: عذرا جوزدانی
نشر قایق کاغذی
چاپ اول، زمستان ۹۶
صفحه‌ی این کتاب در سایت گودریدز
نویسنده
«جانت وینتر»، یا به قول مترجم «ژانت وینتر» نویسنده و تصویرساز آمریکایی متولد ۱۹۳۹، یعنی در زمان نوشتن این یادداشت ۸۱ ساله است. وینتر کتاب‌های متعددی برای کودکان نوشته‌است که مورد توجه و گاهی بحث‌برانگیز نیز بوده‌اند. او در کتاب‌هایش به داستان واقعی زنان مشهور توجه خاصی دارد. از جمله زها حدید، ملالا یوسف‌زی، عالیه محمدباقر و … پرداخته است.
آهنگ کالی یا ساز کالی
نام اصلی کتاب «آهنگ کالی»ست و در سال ۲۰۱۲ منتشر شده‌است. اینکه چرا در هنگام انتشار در ایران تصمیم بر این شده‌است که نام کتاب را عوض کنند، بر نگارنده‌ی این خطوط پوشیده است. توجیه احتمالی شباهت اسم این کتاب یعنی kali’s song با نام کتاب دیگری با عنوان song of kali می‌تواند باشد، ولی با جستجو در گوگل موفق به یافتن نسخه‌ی فارسی آن کتاب دیگر نشدم. توضیح اضافه اینکه موضوع و فضای آن یکی کتاب با این یکی به کلی متفاوت است. کتاب مورد بحث ما داستان کودکان است و آن یکی کتاب رمان ترسناک بزرگسالان. به هر حال فکر می‌کنم چنین «دستکاری»هایی در نسخه‌ی ترجمه‌شده پسندیده نیست، مخصوصاً در این مورد که باعث شده به چیزی جز نکات مهم داستان توجه شود. با خواندن کتاب به سرعت می‌فهمید که در مورد «ساز» نیست. در مورد موسیقی‌ست.
کتاب در مورد چیست؟
یادداشتی که نیویورک‌تایمز در مورد این کتاب نشر کرده‌است اینطور شروع می‌شود:
آموختن اهمیت صلح می‌تواند چالش برانگیز باشد، وقتی تعریف شما از جنگ این است که برادر کوچکتان با کامیون اسباب‌بازی روی سرتان می‌کوبد. (پاملا پال، نیویورک تایمز، ۱۴ مارچ ۲۰۱۲)
کتاب در مورد دوری از خشونت است. در مورد دوری جنگ و خون‌ریزی (در اینجا شکار) از ذات آدمی. در مورد نزدیکی موسیقی به روح همه‌ی انسان‌ها، و حتی حیوانات.
خلاصه‌ی داستان
اخطار: در ادامه‌ی این بند قصه لو داده می‌شود.
در قبیله‌ای باستانی کودکی به سن شکار رفتن نزدیک می‌شود. ولی به جای اینکه زمان تمرینش با تیر و کمان را به شکار و تیراندازی بگذراند، وقتش را صرف نواختن موسیقی با کمانش می‌کند. کمانی که به صورت اتفاقی متوجه قابلیت‌ش برای اجرای موسیقی شده است. ماجرا تا روز شکار بزرگ پیش می‌رود. کالی، پسربچه‌ای که قهرمان داستان است، تیرها را به زمین می‌اندازد و مشغول نواختن می‌شود. چشم که باز می‌کند می‌بیند ماموت‌ها و باقی شکارچان، خیره، مشغول شنیدن آهنگش شده‌اند و تیرها و کمان‌ها روی زمین افتاده‌است.
نگاه نگارنده‌ی یادداشت
جز مفاهیم مهم مربوط به دوری از خشونت، چند موضوع دیگر در «ساز کالی» جالب به نظر می‌آید:
- قهرمان داستان بی اعتنا به انتظار عمومی کاری را می‌کند که از نظرش درست است. این موضوع هم برای بچه‌ها می‌تواند مفهوم مهم و موثری در مراحل رشد باشد.
- موضوع موسیقی‌ست و صدا، نه اینکه چطور تولید می‌شود و سازش چه قیافه‌ای دارد. عامل تولید موسیقی می‌تواند حتی ساز نباشد. بلکه ابزار خشونت باشد، که تصمیم گرفته‌ایم استفاده‌ی دیگری از آن بکنیم.
- استقلال و همزیستی پدر شکارچی، مادر نقاش و فرزند نوازنده جالب است. ( و البته اثر نگاه و پیشینه نویسنده در تعیین نقش افراد)
- اشاره به غارنگاره‌های باستانی و تصاویر مربوط به موسیقی در آن. غارنگاره‌هایی که مشهورترین‌شان در فرانسه و آمریکای جنوبی هستند. (آیا می‌دانید که قدیمی‌ترین نگاره‌های مربوط به موسیقی، در ایران خودمان و در شوش یافته شده است؟ آیا در مورد پروژه موسیقی شوش که نامش نقطه‌ی به هم رسیدن «غارنگاره‌های موسیقایی شوش» و «میدان شوش تهران» است چیزی می‌دانید؟)
- کالی پسرک قهرمان داستان، قبل از اجرای عمومی‌اش زمان زیادی را صرف تمرین می‌کند. نه به هدف اجرا، که اصلاً نمی‌دانست قرار است بقیه صدای سازش را بشنوند. تمرین می‌کند به این خاطر که از آن لذت می‌برد. (چه انتظاری جز این شکل نگاه از من داشتید؟)
نتیجه
کتاب کوتاه و خواندنی و زیباست. پیشنهاد می‌کنم جهان پر از آرامشی که در آن اتفاقات این قصه رخ می‌دهد را تجربه کنید. امکان این تجربه را به کودکتان هم بدهید.
بهتاش داورپناه
تابستان ۱۳۹۹
