خواندن متن فارسی در نوشتار موسیقی

شیوه‌ی نگارش فارسی از راست به چپ است و نگارش موسیقی از چپ به راست. به همین دلیل برای خواندن متن فارسی در نوشتار موسیقی، و یا وقتی به عنوان آهنگساز می‌خواهیم متن فارسی که همراه ملودی خوانده می‌شود را به نوشتار موسیقی اضافه کنیم، دچار مشکل می‌شویم. چون به صورت معمول (و نه همیشه) هر هجای کلام روی یک نت موسیقی قرار می‌گیرد و وقتی کلمه را تکه تکه می‌کنیم، اگر آن را از چپ به راست بنویسیم، شکلی عجیب ایجاد می‌شود. خواندن این شکل‌های عجیب که از چپ به راست نوشته شده‌اند بیهوده دشوار می‌شود. از طرف دیگر وقتی غیرفارسی زبانی بخواهد این متن را بخواند، چون حروف فارسی را نمی‌شناسد، دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل متن فارسی را هم با الفبای انگلیسی (یا لاتین) می‌نویسیم که خواندن متن فارسی در نوشتار موسیقی ساده شود.

الفبای انگلیسی بر الفبای فارسی منطبق نیست. یعنی تمام صامت‌ها و مصوت‌های فارسی در الفبای انگلیسی موجود نیست. به همین دلیل باید قراردادی بین خودمان داشته باشیم تا بتوانیم با استفاده از این حروف، فارسی بنویسیم و بخوانیم. برای ایجاد این قرارداد، صداهای زبان فارسی را به سه بخش تقسیم می‌کنیم:

• صداهای صامت فارسی دارای معادل در الفبای انگلیسی
• صداهای صامت فارسی دارای معادل ترکیبی در الفبای انگلیسی
• قرارداد برای مصوت‌ها

آهنگسازان مختلف فارسی زبان در طول تاریخ برای این موارد قراردادهای شخصی خودشان را تعریف کرده‌اند و در هنگام مواجهه با قطعات آنها لازم است که این قراردادهای شخصی را بشناسید. در بین دو آهنگساز معمولاً اشتراکات و تفاوت‌هایی در این قراردادها وجود دارد. مواردی که در ادامه می‌آید، مربوط به آثار من (بهتاش داورپناه) است. در تعریف این قراردادها بیش از همه سهولت خواندن را در نظر گرفته‌ام. از طرفی سالهایی که پیام‌هایم را با گوشی نوکیا ۳۳۱۰ به «فینگلیش» می‌نوشتم اثر خودش را گذاشته است. در نتیجه سهولت نوشتن با کیبورد استاندارد هم در قراردادهای تعریف شده اثر داشته است. به این معنی که جز یک مورد همه‌ی حروف مورد نظر انگلیسی با صفحه‌کلید انگلیسی و بدون هیچ تغییری قابل نگارش است.

صامت‌های فارسی دارای معادل

این دسته از صداهای فارسی، دارای معادل تک حرفی در الفبای انگلیسی هستند.

صامت‌های فارسی با معادل ترکیبی

این دسته از صداهای فارسی، معادل تک حرفی در الفبای انگلیسی ندارند، معادل این صداها با ترکیب دو حرف از الفبای انگلیسی نوشته می‌شود.

قرارداد برای مصوت‌ها

با توجه به اینکه معمولاً مصوت‌های الفبای انگلیسی دارای دو یا چند حالت تلفظ هستند که بسته به جایشان در کلمه و یا قراردادهای تاریخی این زبان مشخص شده‌اند، برای راحتی کار در هنگام نوشتن متن فارسی با این حروف این قوانین و قراردادهای انگلیسی را نادیده می‌گیریم و قراردادهای خودمان را تعریف می‌کنیم.

در این قرارداد از استفاده‌ی «ee» صرفنظر کرده‌ایم.

موارد دیگر

ه‌ی بدل از کسره

در نوشتار فارسی گاهی از حرف «ه» به عنوان نشانه‌ای برای کسره استفاده می‌کنیم. به این حرف «ه‌ی بدل از کسره» یا «ه کسره» گفته می‌شود. با توجه به اینکه ما در نوشتار فارسی با حروف انگلیسی یک نشانه‌ی مشخص برای کسره داریم، نیازه به آوردن این حرف در نوشتار با حروف انگلیسی وجود ندارد. برای مثال «لاله» را «Lâle» می‌نویسیم.

تشدید

نشانه‌ی جدایی برای تشدید نداریم. بسته به نیاز قطعه، وقتی نیاز به تاکید روی حرف مشدد شده داریم، حرف بی‌صدای مورد نظر را دوبار می‌نویسیم. این حالت در مواردی پیش می‌آید که یک حرف، حرف پایانی هجای روی یک نت و تکرارش حرف شروع کننده‌ی هجای روی نت بعد است. برای مثال: mo-ham–mad . گاهی ممکن است آهنگساز بخواهد که کلمه به این شکل خوانده شود:‌ mo-ha-mad . مشخص است که در این مواقع از تشدید صرفنظر کرده‌ایم.

ow

در نوشتار فارسی وقتی از ضمه (ـُ) استفاده می‌کنیم، حرفی جداگانه برایش استفاده نمی‌کنیم. معمولاً وقتی از حرف «و» به عنوان مصوت استفاده می‌کنیم، منظورمان صدای «او» است. گاهی وقتی حرف «و» را برای نشان دادن مصوت استفاده می‌کنیم، نوع دیگری از مصوت مد نظرمان است که صدایی مشابه «او» دارد ولی با یک پیچش اضافی. مثلاَ برای کلمه‌ی «موز». در این مواقع می‌توانید از ترکیب «ow» برای نشان دادنش استفاده کنیم. یعنی «موز» می‌شود «mowz».

«ی» برای صداهای مختلف

بسته به هدف ما از آوردن حرف «ی» در کلمه، نوشتار آن با حروف انگلیسی متفاوت می‌شود. برای مثال «نیز» می‌شود «niz»؛ «نیزه» می‌شود «neyze»؛ «نیاز» می‌شود «niyâz».