پیش از اینکه توضیح بدهیم که علامت بکار (♮) چیست و چه می‌کند، لازم است مواردی را یادآوری کنیم.
هفت نت، علامت‌های دیِز (♯) و بِمُل (♭)
جز هفت نت اصلی موسیقی، پنج نت دیگر وجود دارند که در میان نت‌های اصلی قرار دارند. نام هفت نت را می‌دانیم و همینطور می‌دانیم پنج نت میان آنها نام مستقلی ندارند و وابسته به نام اصلی‌ها، نام‌گذاری می‌شوند. برای این نام‌گذاری از دو علامت دیز (♯) و بمل (♭) استفاده می‌کنیم. برای مثال به نتی که میان نت دو و نت رِ قرار دارد، نت دودیِز (یعنی نت بالایی دو، نتی که از دو نیم‌پرده زیرتر است) یا نت رِبِمُل (یعنی نت پایینی رِ، نتی که از رِ نیم‌پرده بم‌تر است) می‌گوییم.
علامت بکار (♮) چیست و چکار می‌کند؟
قبل از هر چیز دو نکته‌ی زیر را به خاطر بسپارید:
- نکته‌ی اول: علامت بکار (♮) علامتی از خانواده‌ی1 دیِز (♯) و بمل (♭) است. به این معنی که کارکرد آن روشن کردن جا (یا مختصات) دقیق نت نسبت به هفت نت اصلی موسیقی است. این علامت هم مثل علامت‌های هم خانواده‌اش پشت نت قرار می‌گیرد.
- نکته‌ی دوم: علامت بکار (♮) مثل دیز و بمل معنی «نیم‌پرده زیرتر» یا «نیم‌پرده بم‌تر» نمی‌دهد. بلکه تاکیدی‌ست روی این موضوع که دقیقاً در مورد خود نت صحبت می‌کنیم. نه هیچ نت زیرتر یا بم‌تر دیگری.
با در نظر گرفتن نکات بالا می‌دانیم که هفت نت موسیقی خودشان همه بکار (♮) هستند. در نتیجه این علامت فقط کارکرد تاکیدی دارد و به جای عوض کردن چیزی در مورد نتی که پشت آن می‌آید، یادآوری می‌کند که در آنجا مقصودمان حالت اصلی و تغییرنکرده‌ی آن نت است.
چرا؟
ممکن است بپرسید حالا که قرار نیست این علامت چیزی را در مورد نت‌ها عوض کند، پس چرا از آن استفاده می‌کنیم؟ برای پاسخ به این سوال لازم است دو موضوع را یادآوری کنم.
- یادآوری اول: وقتی علامت دیز (♯) یا بمل (♭) استفاده می‌شود، اثرش تا پایان میزان باقی می‌ماند. یعنی اگر برای مثال نت فا را با علامت دیز تبدیل کنیم به نت فادیز، تا پایان میزان اگر نت فای دیگری بیاید، حتی اگر علامت دیز نداشته باشد، باید فادیز نواخته بشود.
- یادآوری دوم: وقتی سرکلید2 یک قطعه علامت دیز و یا بمل داریم، اثر آن علامت در تمام طول قطعه اعمال می‌شود. یعنی برای مثال اگر در گام فاماژور هستیم و سرکلید قطعه سی‌بمل شده‌است، تا پایان قطعه هر نت سی که دیده می‌شود باید سی‌بمل نواخته شود.
وقتی یک نت با علامت دیز (♯) یا بمل (♭) تغییر پیدا می‌کند، گاهی پس از آن لازم می‌شود که دوباره حالت معمول (بدون دیز و بمل) نت استفاده بشود. در این مواقع باید از علامت بکار (♮) استفاده کنیم. یعنی اثر دیز و بمل را از بین می‌بریم. وقتی این علامت را دیدیم متوجه می‌شویم که دو قانون یادآوری شده در بالا در مورد این یک نت خاص دیگر صدق نمی‌کند و لازم است بدانیم که اثر دیز و بمل از بین رفته است.
یک نکته‌ی اضافه
از ترکیب نکته‌ها و یادآوری‌های بالای متوجه می‌شویم که چون بکار (♮) هم خانواده دیز و بمل است، قانون بقای اثرش تا پایان میزان شامل حال او نیز می‌شود. یعنی اگر برای مثال در یک قطعه‌ی فاماژور که سی بمل بوده، ما در ابتدای یک میزان از سی‌بکار استفاده کردیم، تا پایان آن میزان، نت سی دیگر بمل نیست و بکار خواهد بود. مگر اینکه دوباره بمل آورده شود. وقتی میزان تمام شد، در شروع میزان بعد بدون نیاز به آمدن دوباره‌ی علامت بمل، باز همه‌ی سی‌های بی علامت را سی‌بمل می‌نوازیم. به هر حال سر کلید قطعه سی بمل است و زور بکار بیش از یک میزان نیست.3
اشتباه رایج: علامت خنثی کننده نت
گاهی شنیده می‌شود که هنرجویان یا والدین‌شان به علامت بکار به اشتباه «علامت خنثی کننده نت» می‌گویند. اینکه نام بکار را فراموش کرده‌اند قابل درک است. اما از آنجایی که نت بمب نیست که «خنثی کردن» نیاز داشته باشد، حالا که قرار است توصیف‌ش کنیم اگر به جای «علامت خنثی کننده نت» بگوییم «علامت خنثی کننده اثر دیز و بمل»، یا حتی کلمه اثر را حذف کنیم و بگوییم «علامت خنثی کننده دیز و بمل» توصیف دقیق‌تری‌ست.
بهتاش داورپناه
کلاس‌های سلفژ گام: گروه آموزگاران موسیقی
کلاس‌های آنلاین سطح‌بندی شده
طراحی شده برای کودکان و نوجوانان
مدرس: بهتاش داورپناه
اطلاعات بیشتر
